پاڪستان کي مالا مال ڪندڙ ”سنڌ ڌرتي“  ۽ ”سنڌ جو  عوام“

سونهن لڌي رستماڻي

        پاڪستان جي اندر هن وقت تائين تيل ۽ گيس جا جيڪي 126 ذخيرا مليا آهن، اُنهن مان سنڌ جا 98 ذخيرا آهن. سنڌ جي 23 ضلعن مان 18 ضلعن ۾ تيل ۽ گيس جا ذخيرا جهجهي تعداد ۾ مليا آهن. ٿر ۾ ڪوئلي جا جيڪي ذخيرا مليا آهن، ماهرن جي چوڻ موجب 185 بلين ٽن ڪوئلو ٿر ۾ موجود آهي. ٿر جي ڪوئلي تي ڪم هلندڙ آهي.

        12 فيبروري 2010 تي سينيٽر ڊاڪٽر اسماعيل بليدي تيل ۽ گيس جي ذخيرن، پيداوار ۽ نوڪرين / ملازمن جا انگ اکر پُڇيا هيا. ان وقت تيل ۽ گيس جو وفاقي وزير نويد قمر ڪجهه تفصيل ڏنا، جيڪي هيٺينءَ ريت آهن:
        پاڪستان جي ڪل تيل جي پيداوار ۾ سنڌ جو  72% سيڪڙو، ڪل گيس جي پيداوار ۾ سنڌ جو حصو 71% سيڪڙو، ڪوئلو پاڪستان جي ڪل پيداوار ۾ سنڌ جو 99% سيڪڙو حصو آهي. صرف OGDCL ڪمپني روزانو 93 هزار 642 بيرل تيل جي پيداوار حاصل ڪري رهي آهي. 386 ٽن ايل پي جي روزانو ڪڍي ٿي. گندرف 91 ٽن روزانو ڪڍي وڪرو ڪري ٿي. سنڌ جي دادوءَ جي جوهي تعلقي ۾ بي ايڇ پي (BHP) ڪمپني سڄي ملڪ جي ڪل گيس جي پيداوار ۾ 13% پيداوار ڏئي رهي آهي. جوهي تعلقي جي ڪوهستان کيرٿر بلاڪ ڀت جبل ڀرسان “Lasmo Eni” ڪمپني ساليانو 7 ارب 83 ڪروڙ 40 لک روپين جو گيس ڪڍي وڪرو ڪري رهي آهي.

        کيرٿر بلاڪ نمبر 7-2667 ڪوهستان عيسيٰ خان رستماڻي گيس فيلڊ ڪارو ڪوٽ نلي جي گيس ذخيرن کان وڌيڪ مقدار ۽ ڪوالٽي ۾ آهي.

        سنڌ جي ڪنڌڪوٽ، سري / هنڊي، گولاڙچي، خاصخيلي، لغاري، چاچڙ، لاشاري، مولان، ٻوٻي، ڪنري، پاسافي ڏکڻ، سونو، ٽنڊو عالم، ٺوڙها، قادر گيس فيلڊ نوراڻي جاگير، چڪ نمبر66 مسڻ، سانوڻ لطيف، تحليل، مرزاڻي، هالا، بلاڪ نمبر22، بي ايڇ پي گيس فيلڊ جوهي، بي ايڇ پي ڀان سعيدآباد گيس فيلڊ، کير ٿر بلاڪ ڀت گيس فيلڊ، ثاقب کير اي ون، زمزما، سارا سوري، ماڙي پور ۽ سنڌ جي ٻين هنڌن تان تيل ۽ گيس جا شاندار ذخير مليا آهن، جيڪي پاڪستان جي پيداوار ۾ هڪ شاندار رڪارڊ آهي. ليڪن بدقسمتي سان جتي به تيل ۽ گيس ڪوئلي جا جيڪي ذخير مليا آهن انهن ضلعن ۽ علائقن جي مقامي ماڻهن سان ظلم اهو آهي ته انهن بي پهچ ماڻهن کي پنهنجي زمين جا ساليانا معاوضا، نوڪريون ۽ ٻيون سالانه بنيادي سهولتون ڏيڻ بدران نام نهاد اين جي اوز ۽ سياسي اڳواڻن جون ڏهه ئي آڱريون گيهه ۾ آهن.

        18 مئي 2005 تي دفاعي وزارت پيٽروليم ايڪسپلوريشن جو هڪ لائسنس پولش آئل ۽ گيس ڪمپني کي بلاڪ نمبر 7-2667 کير ٿر ڪورنگ ايريا 22.956 اسڪوائر ڪلوميٽر لاءِ ڏنو.

کير ٿر جي دادو ضلعي جي ڪوهستان ۽ بلوچستان جي لسٻيلي زون 3 تائين 956.22 اسڪوائر ڪلو ميٽر ايريا الاٽ ڪيو ويو. کير ٿر نيشنل پارڪ به هن علائقي ۾ اچي وڃي ٿو. ياد رهي ته گڏيل قومن جي عالمي ماحولياتي قانون تحت کير ٿر نيشنل پارڪ کي قانوني طور مڪمل تحفظ حاصل آهي. ان ڪري هن علائقي ۾ ڪنهن به تيل ۽ گيس ڪمپني کي ”ڊرلنگ“، ايڪسپلوريشن، ڌماڪا وغيره ڪرڻ جي بلڪل اجازت نه آهي. باوجود ان جي ڌماڪن جو سلسلو جاري آهي. پوليش گيس ۽ تيل ڪمپني سرڪار سان معاهدو ڪيو هو ته هو پهرئين سال ۾ هڪ ملين آمريڪي ڊالر کير ٿر بلاڪ 7-2667 ۾ اسٽڊي تي خرچ ڪندي.

ٻئي ۽ ٽئين سال 1.8 ملين ڊالر ڊرلنگ وغيره تي خرچ پولش تيل ۽ گيس ڪمپني آپريشنل ايڪسپوليٽري کوهه 200 کان 2800 ميٽر هيٺاهين تائين ڊرلنگ ڪندي.

        پولش تيل ۽ گيس جي لائسنس پيٽروليم ڪنسيشن ايگريمينٽ جي منظوري واري مُعاهدي تي اُن وقت جي وفاقي وزير ۽ نيچرل ريسورس جي وزير امان الله جدون مملڪتي وزير نصير مينگل، وفاقي پيٽروليم ۽ نيچرل ريسورس سيڪريٽري وقار احمد، پولش تيل ۽ گيس ڪمپني جي فنانس ڊائريڪٽر Mr. Mareinkierzkowski جي موجودگيءَ م 18 مئي 2005ع معاهدي تي صحيحون ڪيون ويون، پولش ۽ گيس لائسنس ملڻ کانپوءِ کيرٿر زون بلاڪ 7-2667 عيسيٰ خان رستماڻي گيس فيلڊ ڪارو ڪوٽ نلي ۾ شهيد رستماڻي قبرستان جي ڀرسان چيڪي جبل جي اوڀر ۾ هڪ کوهه تي ڊرلنگ ڪئي ۽ ڪاميابي حاصل ڪندي هڪ وڏو گيس جو ذخيرو ديافت ڪيو، ان وقت مقامي عيسيٰ خان رستماڻي جي قبيلي جي ماڻهن کي يقين ڏياريو ويو ته قانون موجب توهان کي معاوضو، نوڪريون ڏينداسين ۽ مقامي ماڻهن کي اسپتال، اسڪول، بجلي، گيس، روزگار وغيره به ڏينداسين. اڳتي هلي ”ڪمپني مقامي با اثر وڏيرن، ڪامورن سان ملي ڀڳت ڪري زمين جي اصل حقدارن کي زمين مان طاقت، پوليس، رينجرس جي زور تي تڙي ٻاهر ڪڍيو. پيٽروليم ايگري مينٽ ڪنسيشن جي معاهدي تحت تيل گيس ڪمپنيون پابند آهن، پائيدار ترقيءَ جي اصول تحت مقامي ڪميونٽي جي ماڻهن جي زمين جا معاوضا، نقصان جو ازالو، ماحولياتي آلودگيءَ کان بچاءَ، جيڪڏهن پيداوار روزانو 50 هزار بيرل يا ان کان وڌيڪ حاصل ٿئي ٿي ته پوءِ ڪمپني قانوني طرح پابند آهي ته 57 لک ڊالر مقامي ڪميونٽي تي خرچ ڪري. مقامي ڪميونٽي جي تعاون ۽ انهن جي بنيادي انساني حقن صحت، تعليم، بجلي، روڊ رستا، گيس، روزگار جي فراهمي، مقامي ماڻهن جي صلاح مصلحت سان پائيدار بنيادي ترقي جا موقعا مقامي ڪميونٽي لاءِ پيدا ڪيا ويندا.

قانون موجب ٿيل گيس ڪمپني جي تلاش دوران ڪمپني کي قانون مطابق 50 هزار ڊالر مقامي ڪميونٽي جي فلاح لاءِ خرچ ڪرڻا پوندا.

تيل ۽ گيس ڪمپني جا جتي به کوهه هوندا، ڪمپني قانوني طور پابند آهي ته 5 لک ڊالر مقامي ڪميونٽي جي فلاح لاءِ ساليانو خرچ ڪري، ليڪن هتي تيل، گيس ڪمپنيون با اثر ڌرين، ڪاموراشاهيءَ، نام نهاد اين جي اوز، سياستدانن ۽ مافيائن سان ملي ڪري زمين جي اصل حقدارن مظلوم پورهيت قسم جي ماڻهن ۽ هيٺيئن وچولي طبقي جو سفيد پوش ماڻهو هن ماحول ۾ گهڻو ڀوڳي ٿو، پر ان سان انصاف نٿو ڪيو وڃي.